Deep Soul

Zangstemmen waarmee je een vuistdik zelfhulpboek doormidden kunt scheuren. De transformatie van mens naar weerwolf en weer terug in slechts een paar minuten tijd. Kom er maar eens om in de huidige popmuziek. Zangstemmen van nu drijven vooral op controle en daar is op zich niks mis mee. Wat ze heel vaak missen is totale overgave. Dat was zo’n zestig jaar geleden wel anders. Deep Soul (of Southern Soul) grossierde in overgave. Nog steeds nagelen de stemmen uit die tijd mij vast op mijn stoel met kippenvel over mijn hele lijf als opmaat voor een toestand van gelukzalige verslagenheid. Deep Soul is tragisch theater, genadeloos drama zonder verlossing. De intensiteit ervan is tegelijk haar ondergang geweest. Het kon zo niet doorgaan. Gelukkig hebben we de platen nog. Mocht je tijdens het lezen meeluisteren, bereid je dan voor op een huilbui.

The Original Five Blind Boys Of Alabama namen in 1954 het liedje Oh Lord, Stand By Me op. Zeven jaar later scoorde Ben E. King een hit met Stand By Me. Twee liedjes waarin de zangers iets of iemand vragen om niet van hun zijde te wijken. Het verschil zit ‘m in het iets of iemand. De Five Blind Boys Of Alabama vragen god om bijstand en geloven tegelijk dat die entiteit er voor hen zal zijn. In het liedje van Ben E. King heeft god plaatsgemaakt voor een geliefde vrouw. King bezingt haar als in een ode, hij wil haar voor altijd bij zich hebben. Maar wat nu als er een einde aan die liefde komt en god in geen velden of wegen te bekennen is? Welnu, dat is het punt waarop deep soul ontstaat. De stemmen in veel gospelmuziek zijn net zo intens als in de diepste soul. Het verschil zit ‘m in het object van verlangen waaraan het lied gericht is. Gospel is altijd hoopvol, de zangers vertrouwen op genade van hogerhand. Deep soul kent die genade niet en dat maakt de muziek genadeloos in meerduidige zin.

Oké, we gaan warmdraaien met twee liedjes uit 1962 waarin de stemmen de lichaamsharen weliswaar overeind zetten, maar waarvan de strekking nog verre van tragisch is. Voel de overgave van de leadzanger van het gospelgezelschap The Zion Travellers naarmate het liedje The Blood vordert. Catharsis is dik twee minuten. Met evenveel overgave maakt I Found a Love van rhythm & blues-giganten The Falcons je blij. De leadzanger vond zijn lief en schreeuwt het samen met zijn maten van de daken. Drie woonblokken verderop zijn ze nog te horen. Wat een blijdschap! Zes jaar later, nee, wacht, eerst nog wat over het verschil tussen gospel en deep soul aangaande hun muzikale inbedding. Gospel vaart op repeterende patronen met een gelukzalige trance als resultaat. Gospel en techno zijn in die zin verwant. Deep soul heeft nogal eens een hortende en stotende dynamiek in het arrangement. Het lijkt het proces van vallen en opstaan te verbeelden. – Zes jaar later zit Johnny Truitt in zak en as. Your Love is Worth The Pain laat zich beluisteren zoals je een speelfilm ondergaat. In het begin zie je een slome, door liefdesverdriet gekwelde kerel in een verfomfaaid maatpak doelloos over straat gaan en in zichzelf praten. Hij slaat geen acht op het stadsverkeer dat rakelings aan hem voorbijraast. Je ziet hem groeien, zijn pijn blaast hem op tot Godzilla-gelijke proporties. En dan begint hij te schreeuwen, mijn hemel, ik loop even naar beneden voor wat tissues. Lee Moses ondervond in 1967 dat hij niet de ware was voor de vrouw waarop hij nog immer wacht. How Much Longer (Must I Wait) zingt hij tegen beter weten in. Wanhoop in volle glorie en het mooie is dat de muziek van de begeleidende band die geestesgesteldheid reflecteert. Alle instrumenten zitten voorin en schuwen valse noten niet. Ze roepen een beeld op van de chaos en hectiek in een zojuist ingestorte aandelenbeurs. Die toestand heerst in het hoofd van Lee Moses, tenminste, dat nemen we aan, geloven we zelfs.

Maar deep soul is theater, vergeet dat niet. Wij zitten in de zaal en gaan in het gebodene mee of niet. Niet meegaan is voor mij geen optie. Goed, verder met Pic & Bill. Iedereen spreekt zichzelf wel eens toe. Dat is best raar, want het betekent dat er twee personen in je hoofd zitten. Woest bel je bij je buurman aan om hem eens de waarheid te vertellen. Ondertussen fluistert een stemmetje in je hoofd dat het beter was geweest als je niet had aangebeld. Twee van die stemmen, een beheerste en een desperate, zitten in All I Want Is You van Pic & Bill (1967). Het is de desperate stem van Pic (of Bill) die je na driekwart minuut mee de diepte in neemt. In het lied These Four Walls verdedigt Irma Thomas het leven dat zij en haar man leiden tegen burengerucht, achterklap en afgunst. Ze wil gewaardeerd worden om wie ze is en wat ze doet. Het is de kracht in haar stem die me vloert. Ik moest maar eens een keer bij mijn buurman aanbellen. Hoe is de stand? Ik geloof niet dat jij (lezer) nog recht zit als je tijdens het lezen hebt meegeluisterd. Ik wens je sterkte, want het wordt nog erger. Doris Allen is letterlijk leeggeroofd door een of andere klootzak. Alles wat er van haar over is, is A Shell Of A Woman. Hartverscheurende schoonheid, sorry dat ik het moet zeggen, Doris. Hard en veel huilen scheurt je stem aan flarden. Precies die flarden zijn hoorbaar in de stem van Ruby Johnson in I’ll Run Your Hurt Away.

De intensiteit van deep soul is tegelijk haar ondergang. Dat schreef ik hierboven. Alle hier genoemde liedjes heb ik vandaag een keer of vier achtereen beluisterd. Ik ben niet verzadigd, maar begin aan het einde van mijn krachten te geraken. Ik kruip inmiddels door het huis. Misschien krijgt de powerstem van Ben E. King me weer op de been. King heeft namelijk een stem van 500 pk. Zelfs als hij fluistert ervaar je al rukwinden. Op het rechte stuk tegen het einde van It’s All Over slaan er vlammen uit de knalpijp. Ik voel het branden in zijn keel. De liefde een slagveld, is het werkelijk zo? Om onszelf te herpakken gaan we terug naar de geborgenheid van de kerk, althans, Cry Baby Cry van Van & Titus klinkt alsof het daar is opgenomen. In de refreinen van dit zoetjes deinende lied zingt een groot koor met Van en Titus mee, een honderdvoudig ‘cry baby cry’ baadt in een warme galm. Huil maar jongen, huil maar. Gedeelde smart is halve smart. Verlossing is er niet, verlichting wel.

Met speciale dank aan Louie Barkov voor de fraaie kunstwerken.
https://www.louiebarkov.nl/