Tekst: JAM van der Aa
Foto: Erik Vermeulen
Ik houd niet van muziek, zoals andere mensen dat doen
Ken je dat geluid van een vork of een mes, dat uitschiet op een aardewerken bord? Veel mensen krimpen ineen als ze alleen al aan dit geluid herinnerd worden. Toch hebben de meeste mensen geen noemenswaardige last van geluid en zetten ze zonder problemen de hele dag muziek aan. Ik houd niet van geluiden en eigenlijk ook niet van muziek. Meestal loop ik met oordoppen in. Maar toch… soms kan ik intens genieten van muziek.
Vladimir Nabokov schreef: ‘Muziek, goede muziek tenminste, drukt dingen uit die in woorden niet uit te drukken zijn. Daarin ligt de betekenis en het geheim van muziek.’
Er is een sweet spot, waar muziek in staat is de sterkste emotie op te wekken die de geest kan ondergaan. Waar het nog mooier is dan mooi, beangstigend groot.
1.
Misschien is het goed als ik vertel dat ik in stilte ben opgegroeid; zonder radio en zonder televisie. Om een onduidelijke reden vond mijn moeder het een goed idee om mij in groep 3 op muziekles te sturen. Maar hoe moet je iets maken, wat je niet echt kent?
&
In groep 5 gaf meneer Jo muziekles. Stel je voor, vijfentwintig achtjarigen. Met een geleende plastieken blokfluit. Niet gehinderd door enige muzikale kennis. Enkel gevoel voor volume.
&
Mijn vader had een langspeelplaat met de soundtrack van de erotische film Bilitis (1977). Om de lp van Francis Lai zit een hoes die je open kunt klappen, met stills uit de film. De centerfold is een soft focus foto van een boom waarin op een brede tak een naakte vrouw landerig, wijdbeens tegen de stam gedrukt, het beeld uit staart. Deze muziek is ook de soundtrack van mijn doopfilm. Nu ik dit zo opschrijf ligt het misschien best voor de hand dat ik een vreemde relatie met muziek heb. Maar misschien heeft het er niets mee te maken.
&
Ik heb veel en snel last van geluiden. En wat is last hebben? Dat is als je er moorddadige fantasieën van krijgt.
&
Synesthesie is een verschijnsel waarbij een zintuigelijke waarneming ongewild een of meerdere andere zintuigelijke waarnemingen oproept.
&
Auditief-tactiele synesthesie treedt op wanneer een geluid een specifiek lichamelijk gevoel oproept (zoals tintelingen in de nek). Veel soorten geluid doen mij pijn. Muziek nog vaker dan random geluiden.
&
Bladmuziek ziet er bedrieglijk georganiseerd uit; muziek is dat natuurlijk in het echt heel vaak niet. Geen keurige noten op of precies tussen een lijntje, in keurige strak getekende maten.
Eén dissonate noot kan geen kwaad, maar waar en wanneer begint het dan ondragelijk, pijnlijk te worden? Harmonieus, als in engelachtig, hoeft het ook weer niet precies te zijn.
2.
Als ik naar elektronische muziek luister (bij drum & bass werkt het trouwens niet), ontvouwt er zich een helder raster in mijn hoofd. Een grid. Een driedimensionale binnenplaats waarin zich beelden en verhalen vormen, waarin ik heel gemakkelijk mijn weg vind. Ik ben er alleen. En soms is er een korte glitch of een distortion dat volgt op iets in de muziek, maar het grid vloeit steeds weer terug in het gelid.
Ik loop door het land in mijn gedachten. Ik word licht in mijn hoofd. Ook komt er iets tot rust. Door het duidelijke, strakke, computergestuurde ritme valt iets stil, waar er anders een onophoudelijke ruis is.
Met mijn ogen dicht trek ik slierten van licht en fonkelingen uit de rasters en ik borduur wat ik maar wil tussen de mazen van het lege grid.
&
Het is feest. Een vriendin geeft een groot verjaardagsfeest en de band Trikosis is juist begonnen met spelen. De frêle zangeres schreeuwt melancholisch naar de sterren. Een meisje dat ik net heb leren kennen zit naast me bij het kampvuur. Door de tranen in mijn ogen zie ik haar rusteloze lichaam naast me. Ik wrijf stiekem in mijn ogen en ik slik.
Ze wenkt haar beste vriend die niet naast haar wil komen zitten, die staart liever met gesloten ogen naar de vlammen en hij luistert naar de band: Trikosis. Ze gaat vaak verzitten en ze bijt op haar glanzende lip.
‘Deze muziek maakt je onrustig hè,’ zeg ik.
‘Ja,’ zegt ze.
‘Mag ik je vragen wat deze muziek met je doet?’ zeg ik.
‘Liever niet,’ zegt ze. ‘Vertel jij maar.’
Intussen gooit de zangeres van de band haar been in de lucht, het leven is een tranendal maar we moeten er toch het beste van maken, en mensen beginnen te dansen op het gras tussen het kampvuur en de veranda. Dat lied van net maakt dat ik me een eenzame wolf voel, die wil huilen naar de maan.
Ik zeg: ‘Ik houd niet van muziek. Muziek doet mij vaak pijn.’
&
Natuurlijk doet muziek soms pijn, zul je denken. Muziek doet allerlei dingen met mensen. Muziek raakt je recht in je ziel, het roept sterke emoties op en is in staat de hartslag te beïnvloeden. Als er ergens een lied speelt, dat je associeert met je kersverse ex, voel je je hoogst waarschijnlijk behoorlijk rot. Als er tijdens een wandelmars (tja, de naam zegt het al) marsmuziek gespeeld wordt, houd je een lekker wandeltempo gemakkelijker vast. En het is niet voor niets dat er bij uitvaarten en gedenkbijeenkomsten nummers worden gedraaid die gemeenschappelijk tranen opwekken, zodat er gezamenlijk kan worden gerouwd. Muziek verbindt en niet alleen in droevige momenten. Een dj op een feest bijvoorbeeld, is de volksmenner van vrolijke momenten.
3.
Online vind ik een wetenschappelijk onderzoek waarbij dertien proefpersonen luisteren naar verschillende geluiden. Terwijl zij luisteren naar de geluiden wordt hun hersenactiviteit vastgesteld.
Vooral geluiden met frequenties tussen de 2000 en 5000 Hertz blijken heel onplezierig te zijn. De auteur van het onderzoek, Sukhbinder Kumar wijst erop dat het gegil van mensen deze frequentie heeft. Mogelijk reageert ons brein er daarom heftig op: we associëren het wellicht met gevaar.
Omgekeerd reageren hersenen ook positief op geluiden zoals de donder en stromend water. Of gefluister en het geluid van haar dat wordt geborsteld. Dat verklaart misschien wel de populariteit van ASMR (autonomous sensory meridian response). 20% van de mensen is kennelijk meer of minder gevoelig voor ASMR. Zij krijgen een fijn (fysiek) gevoel van bepaalde geluiden, beelden of aanrakingen. Ik was verrukt toen ik het fenomeen ontdekte.
Voor mij betekent het dat geluiden een tintelend gevoel kunnen opleveren, dat vanaf mijn achterhoofd over mijn ruggengraat en mijn ledematen holt. En soms voelt een geluid alsof ik een hoofdhuidmassage krijg van engelen. En van veel andere geluiden… krijg ik dus pijn.
4.
Het is een hete dag, we varen op een boot, we draaien muziek (gipsy) en zoeken naar de soul in de muziek en ik denk terug aan de frêle zangeres van Trikosis, die schreeuwt naar de sterren in een mengeling van pijn en geluk.
Terwijl onze voeten in het water bungelen zeggen we tegen elkaar: ‘Als je geen versterking hebt, moet je wel schreeuwen als je zingt, met zo’n heel orkest.’ Mercedes Sosa schreeuwt zich een weg naar een plek diep in mij, die ik meestal beschut omdat, als ik die aan laat raken, ik twee dagen later nog steeds huil bij elk mooi ding.
